D'Halve Maen - Kolderstok

[*Hans*]

Het is al een wat langere tijd stil geweest van mijn kant, hier op het forum. Niet dat ik er geen zin meer in heb iets te posten, nee, de hoeveelheid tijd die er tegenwoordig gaat zitten in het voorbereiden en gereed maken van bestelde bouwpakketten is zodanig veel dat ik nauwelijks nog aan nieuwe projecten toekom.

Maar toch: op de komende modelbouwdag laat ik een voor ca. 75% gereed exemplaar zien van D' Halve Maen zoals ik die al sinds 2022 aan het bouwen ben.

Dit topic beschrijft een stukje geschiedenis van begin 17e eeuw (beknopt - want voor een groot deel wel bekend), een stukje geschiedenis van begin 20e eeuw, en uiteraard ook een korte beschrijving van hoe ik uiteindelijk het model ontwikkeld en gemaakt heb.

Wat momenteel wel leuk is, is dat er reeds een modelbouwer begonnen is met het maken van D' Halve Maen, niet als het pakket van Kolderstok, maar wel met dezelfde tekeningen. We zullen hier veel overeenkomsten gaan zien

Hans

 

[*Hans*]

De modellenreeks van Kolderstok is inmiddels goed bekend (wereldwijd) en bestaat vooral uit schepen die in bepaalde mate "bijgedragen" hebben aan de expansie van de Nederlanders op de wereldzeeën. Vooral toen de Nederlanders de route naar de specerijen hadden weten te vinden, en in het vervolg daarop de VOC oprichtten, is er een behoorlijke reeks van schepen de wereld over gevaren op zoek naar onbekende gebieden. De Duyfken en Australië, het schip van Willem Barentsz en de Noordelijke doorvaart, De Liefde en Japan, De Sperwer, Hendrik Hamel en zijn verblijf in Korea, en uiteraard Henry Hudson - Engelsman in dienst van de VOC - op de Halve Maen, en de stichting van Nieuw Amsterdam die hieruit voortkwam.

Ik had/heb dus ruim voldoende materiaal om nog vele jaren modellen te kunnen ontwikkelen, maar of dat er ook werkelijk van komt is een ander verhaal.

Het begon eigenlijk met een boekje wat ik voor mijn verjaardag kreeg - een uit het Engels vertaald boek van Russel Shorto - Nieuw Amsterdam - De oorsprong van New York.

Interessant boek - alhoewel wat warrig geschreven en lastig vertaald. Het gaat diep in op lokale omstandigheden tijdens de eerste jaren van Nieuw Amsterdam (met als bron originele documenten uit begin 17e eeuw) en het doet hier verder niet terzake.

Wel sprak ik rond die tijd ook Ab Hoving en naar aanleiding van dit boek vroeg ik hem of er tekeningen bestonden van de Halve Maen.
Jawel, zei hij. In WWII en de jaren daarna is er door de heer F. Baay - toenmalig curator van het Rijksmuseum - een boekje gemaakt en uitgegeven, waarin tekeningen en foto's van een model van de Halve Maen. Dit is dus expliciet niet een model van de huidige replica van de Halve Maen die in Nederland ligt. Ik zal verderop vertellen hoe het model van het boek van F. Baay tot stand gekomen is.

 

[*Hans*]

In een eerder topic over de Halve Maen (ook op dit forum) gaf ik al aan dat het erg lastig was het boekje te vinden, maar het is me toen uiteindelijk wel gelukt een redelijk gaaf exemplaar te vinden met daarin de originele tekeningen (van 1942).

Dit boek geeft overigens een zeer interessante kijk in de wijze waarop modelbouw zo'n 100 jaar geleden gedaan werd. Tegenwoordig tel je als pakkettenmaker niet mee als niet alle onderdelen met computer getekend en gemaakt zijn (gelaserd dan wel gefreesd) en je bouwbeschrijving niet volledig met hoog-resolutie foto's en stap voor stap instructies het proces van bouwen beschrijft.
De Kolderstok pakketten lopen daar wel eens mank (je kunt niet alles zomaar lasersnijden, dus je zult diverse dingen zelf in elkaar moeten knutselen, en foto's zijn niet altijd even duidelijk), maar wat ik van zeer veel bouwers te horen krijg, is dat dit ook een van de leuke pluspunten van de pakketten is. Je voelt je echt een Hollandse bouwmeester die een stukje 17e eeuws vakmanschap zelf tot uitvoer brengt.
Het boekje van Baay is dan een leuke uitdaging: over het beplanken van de romp schrijft hij uitgebreid hoe de planken met een zelf te maken stoom- en buiginrichting gebogen kunnen worden, maar over de vorm, breedte etc. van de planken zelf wordt er niet zoveel gezegd. Wel dat de meest geschikte houtsoort eikenhout is (mits recht van draad en vrij van noesten) en dat als alternatief eventueel noten of iepen genomen kan worden. Verder is het aan de bouwer om er wat van te maken.
De algemene strekking is: hier zijn tekeningen - zoek wat mooi hout (net na de oorlog - lastig!?) en bouw een model.
Voordeel: je leert er beslist modelbouw mee

Enkele pagina's uit het boek:

Voorzijde:

 

[*Hans*]

De geschiedenis van Henry Hudson, zijn reis met het schip en zijn ontdekkingen zijn uitgebreid terug te vinden op internet, maar het is dan wel leuk te lezen hoe dit zo'n 80 jaar geleden beschreven werd:

Het moge duidelijk zijn dat ik niet de schaal en maatvoering aangehouden heb zoals deze hierboven beschreven is. De Kolderstok pakketten gaan in 1 op 72 of 1 op 50, en omdat de Duyfken en het schip van Willem Barentsz beide in 1 op 50 zijn, zal de Kolderstok Halve Maen dat dus ook worden. Dit betekende dus wat heen en weer schuiven met maten en afmetingen om tot een fatsoenlijk geheel te komen. Info hierover volgt later, maar het is wel leuk om een zijaangezicht te tonen van de Kolderstok Halve Maen (voorlopige versie - er zal nog wel eea veranderen):

Wat hierbij opvalt is bijvoorbeeld de vlakkere uitvoering van dit model in vergelijk met wat de huidige rondvarende replica heeft.
Wie hierbij het juiste model heeft zal altijd een discussie blijven.

Het is wel leuk dat door simpele opmerkingen en combineren van informatie het nodige terug te vinden is over het model van Baay.

 

[*Hans*]

Toen ik vele jaren geleden begon met de ontwikkeling van het Statenjacht (Kolderstok bestaat volgend jaar 10 jaar) schafte ik ook een boek aan over jachten, binnenschepen en vissersvaartuigen. Een oud boek, uit 1926, maar daarom zeker niet minder interessant. Schrijver van dat boek was G.C.E. Crone - een zeer kundig modelbouwer die vele modellen gebouwd heeft.

Baay plaatst enkele bronnen waar hij zijn informatie vandaan gehaald heeft:

En op basis van punt 7 dus fluks het boek van Crone er weer bijgezocht om te zien of daar interessante info terug te vinden is.
Jawel!

Na deze uitgebreide informatie volgt de nodige info over hoe specifieke dingen op het schip gemaakt zijn. Daarover later meer.

 

[janzwart]

*Hans*
De Halve Maen was mijn eerste model. Van Authentic Shipmodels. Gebouwd in 1978. Het is nu dus bijna 50 jaar oud.
Wat denk je ? Zou het leuk zijn om dit model naast jouw ontwerp te zetten ?
Bezoekers van de modelbouwersdag in Hillegom (2021) zullen het al gezien hebben want het is gebruikt op de aankondigingsaffiche voor die dag en het heeft 2 weken in de "etalage" gestaan van Villa Flora.

 

[*Hans*]

Jan,

Het kan nooit kwaad om deze ook te laten zien, want ik denk dat er best wel de nodige verschillen in zitten. Ik weet uiteraard niet of jouw plaats op de modelbouwdag dicht bij mijn plaats is - misschien kun je dat wel regelen.

 

[janzwart]

Hans,
Nee, we staan redelijk ver uit elkaar, maar een verwijzing aanbrengen kan natuurlijk altijd.

 

[*Hans*]

Het schip van Crone/Baay was volgens de tekst van Crone 63 voet tussen de loodlijnen der stevens en 18 voet breed. Uitgaande van Amsterdamse voeten van 28,3 cm was het schip daarmee 17,83 meter lang en 5,09 meter breed.
Terug naar het model bij schaal 1 op 50 kom je dan op een lengte van 35,66 cm bij 10,2 cm breedte. Dit is vergelijkbaar met de Duyfken en het schip van Willem Barentsz.
Het schip van Crone/Baay was schaal 1 op 30 en is dan ca. 59,5 cm lang. Even rekenen: 35,66 gedeeld door 30 maal 50 is 59,4 cm. Dat klopt dus.

Wat heb ik gedaan: foto's recht van boven genomen en deze als tekeningbestand ingevoerd in het CAD tekenprogramma wat ik heb, daarbij de lineaal erlangs voor de referentie.

Deze tekeningen domweg overgetrokken en middels de verschalingsmogelijkheid van het tekenprogramma teruggebracht naar 1 op 50.

Ik heb net mijn model nog even nagemeten, en gelukkig klopt dit ook.

Op dezelfde wijze foto's van de spanten gemaakt (Baay plaatste de spanten op voor mij wat typische plaatsen en met een typische nummering) en de rompvorm op die manier getekend. Met extrapoleren naar tussenliggende lijnen is er dan uiteindelijk een kiel met spanten ontstaan.

De achtersteven is qua vorm (zowel zijaanzicht als achteraanzicht) uit de Baay-tekeningen te halen, en met wat teken- en snijwerk is de achtersteven een feit.

Dit komt qua inwendige structuur uiteraard niet volledig overeen met het oorspronkelijke model - maar dat zijn "vrijheden" die je tijdens de ontwikkeling moet nemen.

 

[*Hans*]

Tijdens het bouwen kwam ik er dus wel achter dat de kasteelopbouw aan de voorzijde een wat "onke" constructie is om zo te maken. Ik heb daarom later deze afgebroken en ben met een model zonder voorkasteel verder gegaan. In een later stadium tijdens de bouw wordt dit voorkasteel dan alsnog aangebracht.

Waar ik zojuist ook achter gekomen ben, is dat op mijn model de bezaansmast iets te ver naar voren staan. Dat betekent dus loshalen en verder naar achteren terugplaatsen. Hmmm.

 

[*Hans*]

Affijn, zonder een ieder al te veel te vervelen met alle stappen van de bouw (tenslotte hebben de meeste hier al eens een modelletje gebouwd) even wat voortgangsfoto's:

Romp voorzien van kieldelen, eerste dekken en de eerste huidgangen.

De Halve Maen wordt overigens nog een model wat met rechte latjes beplankt wordt (niet authentiek). Andere modelllen in ontwikkeling - zoals het Wijdschip van Matthias - werken met voorgesneden huidplanken in correcte vorm. Dit is meer zoals het echie was, vroeger.

De romp voor een groot deel dicht. De oplettende lezer zal het eikenhout herkennen, maar ook de lassen in de planken. Ik bouw geheel volgens Baay in een mooi eikenhout - recht van draad en zonder noesten.

Na het nodige gehannes met afbrekende spanten en lastige vormen van het kasteel is er uiteindelijk een redelijk complete romp ontstaan. Het model wordt voorzien van 4 kanonnen in totaal - dit zijn insteekexemplaren.

Om het model een eigen gezicht te geven is er met behulp van twee kleuren hout en wat lasergesneden versiering een "eigen" fortuining gemaakt.

 

[*Hans*]

Ik kom net tot de ontdekking dat ik nergens een voorbeeldfoto heb van het logo van de Halve Maen, dus gelijk een foto gemaakt.

Deze is overgetrokken van een afbeelding die ik heb, en in vier lagen dun hout tot een geheel samengevoegd.
Of dit zo blijft is nog even de vraag. Ik verf het uiteindelijk goud met zwart, en kan dus ook voor een 3D-print bestand kiezen.

 

[*Hans*]

Stapje verder, met voorkasteel, dekinrichting, rusten etc.

En wat "smoel" aan het geheel, met de fokkemast erop.

 

[SjaakA]

Lief scheepje Hans!
Wel interessant zijn de 2 deurtjes op de voorplecht.
In hoever zal dat waterdicht geweest zijn vroeger?

 

[*Hans*]

Lief scheepje Hans!
Wel interessant zijn de 2 deurtjes op de voorplecht.
In hoever zal dat waterdicht geweest zijn vroeger?

Bij elk schip vroeger zaten er forse kieren in de dekken, die werden zoveel mogelijk dichtgestopt met schapenwol en teer. Maar er stond ook vrijwel constant iemand bij de pompen om water uit het schip te pompen. Die deuren zullen best het nodige water tegengehouden hebben, maar 100% dicht weet ik niet.

 

[Jaques]

Dat begint weer ergens op te lijken hier, mooi model zo
Succes met de verdere bouw Hans

 

[janzwart]

Grappig om jouw tekeningen te vergelijken met die van Corel uit 1978.
Ik zou haast zeggen”Zoek de verschillen.

 

[*Hans*]

Corel had het toch niet slecht voor elkaar, zo'n 50 jaar geleden. Billing Boats (waar ik het modelbouwen mee geleerd heb) was daar een stuk summierder.
Overigens denk ik dat zij wel dezelfde brontekeningen gebruikt hebben.

Nu als Kolderstok is het ook lastig om de juiste wijze van beschrijving te maken. Uitgebreide tekeningen maken lukt me niet door tijdgebrek, dus ik moet het met foto's tijdens de bouw doen.

 

[janzwart]

Hans,
Ik heb ook nog de heel uitgebreide beschrijving ervan. Ik neem het volgende week mee. Kan je zien of je er nog wat mee kan.

 

[Hans Groenenberg]

Ook hier ontstaat wat moois!
Leuk dat de kolderstok serie verder wordt uitgebreid met dit fantastische model.
Ik kan het beamen dat het haar "charme" heeft om zelf het pakket in elkaar te knutselen. Bij veel pakketten is nagenoeg alles gelaserd en is modelbouwen minder aan de orde. Dat maakt het bouwen van de modellen zeer aantrekkelijk.
Grappig dat Baay ook hier aanhaalt dat eiken goed geschikt is om mee te bouwen. Er wordt hier links of rechts nogal gezegd dat kersen de houtsoort zou moeten zijn en dat eiken niet geschikt zou zijn.
En ja! Kersen kan ook mooi zijn en door die houtsoort zijn ook prachtige toepassingen te maken. Maar vooralsnog een mooie keuze het eiken! Tenminste, ik ga er van uit dat het daadwerkelijke pakket uit eiken bestaat.
Ook hier pas je de enkele beplanking weer toe. Het echte modelbouwen.

Ook deze staat al weer op mijn verlanglijstje uiteraard!
Ik ben benieuwd naar het uiteindelijke eindresultaat.